Heeft een narcist eigenlijk door wat hij aanricht?

Niet al het gedrag dat je tegenkomt, komt voort uit goede bedoelingen. Zeker niet als je te maken hebt met narcistisch gedrag. In deze blog deel ik een paar gedachten die misschien wat bout kunnen klinken, maar die je kunnen helpen om scherp te zien wat er werkelijk speelt. Want juist in het contact met de narcist is het vaak schemerig en beweeg je in een grijs gebied. Eén vraag die essentieel is in het proces is: Weet een narcist eigenlijk wat hij aanricht? Het antwoord is confronterend en doet ook een appel op jou.

In gezonde relaties kan ik ervan uitgaan dat we in verbinding willen blijven en het beste met elkaar voor hebben. Als een collega een keer naar tegen me doet, denk ik: "Misschien had ze een rotdag of zat ik zelf mis met een opmerking." We praten erover, we waren ons niet bewust van het effect van ons gedrag op de ander, de lucht klaart, en klaar. Maar in relatie tot een narcist werkt dat heel anders.

Ik verdiep me regelmatig in het onderwerp narcisme, zodat ik mijn cliënten steeds beter kan helpen. Zo las ik onlangs "Het interview met de narcist" van Emelie van Laar. Wat mij daar trof, was niet zozeer dat de narcist de ander overal de schuld van geeft — dat is bekend — maar dat de narcist de oorzaak én het gevolg: de totále verantwoordelijkheid - bij de gedupeerde neerlegt.

Met andere woorden: “Doordat jij mij ruimte geeft, keur je mijn gedrag goed, houd je het in stand en lok je het zelfs uit.”

Dit is belangrijke informatie waar je je voordeel mee kunt doen. Impliciet zegt de narcist namelijk: “Ik weet dat ik over de grens ga, ik weet dat ik me onfatsoenlijk gedraag, ik weet dat ik wreed ben, ik weet dat ik je slecht behandel, ik weet dat ik je gebruik. Maar ik doet het toch. En zolang jij mij ruimte geeft, het toestaat, het goedkeurt, is het je eigen schuld dat dit gebeurt.”

Hier komt dus de harde realiteit (en de boute uitspraak): 'De narcist weet dondersgoed dat zijn gedrag schadelijk is.' En tóch doet hij het. Niet per ongeluk, niet uit onwetendheid, maar omdat het hem iets oplevert.

En ja, soms gaat dat onbewust, omdat empathie, schaamte of liefde simpelweg ontbreken.

Waarom is dit belangrijk voor jou? Omdat het weten hiervan je wakker maakt. Zolang jij de narcist het voordeel van de twijfel blijft geven, blijft het patroon zich herhalen. Maar als je erkent dat dit narcistische gedrag geen toeval is — maar een bewuste strategie — kun je een keuze maken: een duidelijke grens trekken. Zodat de destructieve uitwerking ervan stopt. Je hoeft namelijk niet te twijfelen aan zijn intenties.

Of het nu gaat om een partner, leidinggevende, buurman, voorganger, gemeentelid, broer, zus, ouder of vriendin... narcistisch gedrag kan zich overal laten zien. En de vormen zijn divers: liegen, vreemdgaan, schuld omdraaien, kleineren, ideeën stelen, mensen tegen je opzetten, fysiek of emotioneel geweld. Wat de vorm ook is — de kern is hetzelfde: iemand gebruikt jou, je organisatie, zijn positie in de kerk, om zijn eigenbelang te dienen. Met alle schadelijke gevolgen vandien.

Nu je dit weet, hoop ik dat het je helpt om anders te kijken naar de situatie waarin je misschien zit. Niet vanuit verwijt of strijd, maar vanuit bewustzijn. Want als je begrijpt wat er werkelijk gebeurt, ontdek je dat je vaak meer invloed hebt dan je dacht.

Grenzen stellen is geen hardheid, maar een vorm van liefde — voor jezelf, voor je team, voor je gemeente, voor je gezin én voor de ander. Vraag de Heilige Geest om wijsheid, zoek hulp. Je staat er niet alleen voor.

"Ik onderwijs u en leer u de weg die u moet gaan. Ik geef raad, Mijn oog is op u." Psalm 32:8