Narcisme in de vorm van vroomheid

In de kerk zijn we gewend om het goede in de ander te blijven zien. Dat is een mooie, bijbelse houding. We worden aangemoedigd om vergevingsgezind te zijn, om elkaar lief te hebben en niet te snel te oordelen. Maar juist daardoor is de kerk soms een veilige haven geworden voor mensen die hun ware aard achter vroom gedrag weten te verbergen.

Narcisme gedijt goed op plekken waar kwetsbaarheid, vergeving en onvoorwaardelijke liefde de norm zijn – zolang die begrippen niet goed worden onderscheiden van grensloosheid. Want achter een masker van nederigheid of geestelijkheid kan soms een diep controlerende en manipulatieve geest schuilgaan.

Neem bijvoorbeeld David. In de gemeente staat hij bekend als een toegewijde broeder: hij leidt een bijbelstudiegroep, bidt luid en krachtig tijdens de samenkomsten, zit altijd vooraan in de kerk, geeft zijn tienden en is altijd bereid om te helpen als er praktische noden zijn. Hij wordt gerespecteerd om zijn toewijding en kennis van het Woord.

Maar thuis is het heel anders. Zijn vrouw Mirjam en hun kinderen Bart en Eva, leven onder voortdurende druk. David duldt geen tegenspraak, kleineert Mirjam en eist totale onderwerping aan zijn autoriteit. Omdat hij het hoofd van het gezin is en omdat je je vader en moeder moet eren, zoals de Bijbel zegt. Emoties van Mirjam, Bart en Eva mogen niet getoond worden. Als Mirjam probeert iets te bespreken over hun omgang met elkaar, noemt hij haar ondankbaar of geestelijk zwak. Zijn vreemdgaan praat hij goed met de woorden dat heel veel bijbelse mannen meerdere vrouwen hebben. En als Mirjam hulp zoekt bij iemand uit de kerk, wordt zij neergezet als degene met het probleem.

In de kerk gedraagt David zich voorbeeldig. Maar zijn gedrag thuis laat zien dat hij een vrouw en kinderen heeft met het doel om hem te dienen.

Als het dan al sporadisch gebeurt dat hij op zijn gedrag wordt aangesproken door iemand uit de kerk, toont hij berouw, zegt dat hij beter z’n best zal doen en vraagt ‘en public’ vergeving. De mensen vinden het heel knap dat hij dat doet en trappen in zijn mooie praatjes. Maar thuis verandert er niets.

Dit is wat narcisme in kerkelijke context zo verraderlijk maakt. Het speelt met het vertrouwen dat we elkaar schenken. Het misbruikt bijbelse waarden voor eigen gewin. En het zet mensen, vaak onbewust, klem tussen hun geweten en hun verlangen om loyaal te zijn.

De Here Jezus waarschuwde voor mensen die naar buiten toe geestelijk lijken, maar van binnen vol zelfzucht zijn:“Wees op uw hoede voor de valse profeten, die in schapenvacht tot u komen, maar van binnen roofzuchtige wolven zijn.”– Matteüs 7:15

De Here Jezus zegt niet: “Veroordeel iedereen die fouten maakt.” Integendeel. Maar Hij zegt wel: “Kijk goed. Laat je niet misleiden. Oordeel niet naar de buitenkant.”

Dat vraagt geestelijk onderscheidingsvermogen. Want het masker van vroomheid is krachtig. Het roept ontzag op. Het wekt sympathie. Maar de vrucht die het draagt is verwarring, controle en vertrapping.

Herkennen wat er écht speelt, is geen aanval op een persoon, maar een stap naar waarheid en herstel. We hoeven mensen niet te ontmaskeren met stenen in onze handen, maar wel met open ogen en een bewogen hart.

Want zolang we destructieve patronen negeren, kunnen we geen veilige gemeente bouwen. En zolang we vroomheid verwarren met Christusgelijkvormigheid, blijven mensen onzichtbaar lijden – vaak in stilte, vaak in schuld en verwarring.

In plaats van ons hoofd afwenden, mogen we opkomen voor deze wezen en weduwe, want welbeschouwd kun je Mirjam, Bart en Eva zo noemen.

Mijn verlangen is dat we leren zien met de ogen van Jezus: vol liefde, maar ook vol waarheid. Dat we leren onderscheiden en dat we de Mirjams, Barts en Eva’s in onze gemeente beschermen en helpen om op te staan uit angst en onderdrukking.

Herken jij je in dit verhaal? Neem contact met me op om te ontdekken hoe ik jou kan helpen in dit proces.